Επιτροπή Αγώνα Επιβίωσης κι Αναγέννησης της καμένης βόρειας Εύβοιας-ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ ΤΟΥ 2021 ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ

Σας αποστέλλουμε την προκαταρκτική μελέτη από της επιπτώσεις της Δασικής πυρκαγιάς του Αυγούστου του 2021 στην ποιότητα των υπόγειων υδάτων και των εδαφών για ενημέρωση σας στο σχέδιο ανασυγκρότησης της περιοχής.

Ξεκινήσαμε αυτή τη προσπάθεια μετά τη καταστροφική φωτιά για να διαπιστώσουμε που ευρισκόμεθα και πως θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση από τυχόν τοξικές επιβαρύνσεις των υδάτων και του χώματος.

Προτρέψαμε τους Δήμους έγκαιρα να αναλάβουν πρωτοβουλία για ένταξη συνολικής μελέτης ελέγχου των επιπτώσεων από τη φωτιά για την διασφάλιση της δημόσιας υγείας ως έχουν υποχρέωση και ευθύνη, χωρίς αποτέλεσμα.

Κατόπιν δραστηριοποιηθήκαμε να εξασφαλίσουμε χρηματοδότηση από φιλανθρωπικά ιδρύματα γιατί το κόστος της μελέτης ήταν πολύ μεγάλο, αναποτελεσματικά. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες μας οργανώσαμε την έρευνα εθελοντικά χωρίς χρηματοδότηση με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το τμήμα Χημείας και το πιστοποιημένο εργαστήριο τους από το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης. Ευχαριστούμε θερμά όλους τους εθελοντές που δουλεύουν σε αυτή την έρευνα κάνοντας πράξη και παράδειγμα της επιτυχούς ευρωπαϊκής δράσης ‘’επιστήμη των πολιτών’’ (του Ευρωπαϊκού οργανισμού για την επιστήμη των πολιτών).

Η μελέτη θα συνεχιστεί με την ολοκλήρωση μετρήσεων στα υπόλοιπα δείγματα, θα γίνουν οι υπόλοιπες δειγματοληψίες σε όλους τους οικισμούς.

Εντάσσονται στη μελέτη μόνιμες μετρήσεις αέρος καθότι προβληματίζει η ύπαρξη μεγάλων συγκεντρώσεων βαρέων μετάλλων (κάδμιο -μόλυβδος) στο βρόχινο νερό. Ξεκινούν άμεσα οι μετρήσεις και σε οργανικούς ρύπους (ΠΑΥς, διοξίνες), και η φυλλοδιαγωση ελέγχου της νέας βλάστησης και των υδάτων των ποταμών μέσα από το πρόγραμμα που τρέχει.

Η έρευνα θα εξελίσσεται ανάλογα με τα αποτελέσματα και οριστικά συμπεράσματα θα δημοσιεύονται. Οι Δήμοι πρέπει να βοηθήσουν και να αποστείλουν προηγούμενα δεδομένα αναλύσεων για συγκρίσεις πριν και μετά στην ερευνητική ομάδα. Είναι από ότι γνωρίζουμε η τρίτη Ευρωπαϊκή μελέτη επιπτώσεων από δασικές φωτιές ( Πορτογαλία 2014, Ηλεία, Βόρεια Εύβοια).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Εξετάζοντας τα πειραματικά αποτελέσματα παρατηρούμε ότι, το pH για τα δείγματα νερών κυμαίνεται ανάμεσα στις τιμές 7,24 και 8,36 με μέση τιμή 7,58. Αντίστοιχα, η ηλεκτρική αγωγιμότητα στους 20 °C, αν εξαιρέσουμε το δείγμα από την γεώτρηση του Αγίου Γεωργίου Λιχάδος το οποίο έχει κατά πολύ μεγαλύτερη ηλεκτρική αγωγιμότητα και αλατότητα (4859 μS/cm και 2,6‰), κυμαίνεται ανάμεσα στις τιμές 218 μS/cm και 876 μS/cm με μέση τιμή τα 569 μS/cm και η αλατότητα κυμαίνεται ανάμεσα στις τιμές 0,1 ‰ με 0,5 ‰ με μέση τιμή 0,34 ‰. Όσον αφορά τον προσδιορισμό θρεπτικών συστατικών για τα δείγματα νερών, η συγκέντρωση των νιτρικών ιόντων κυμαίνεται από 1,76 mg/l έως 22 mg/l με μέση τιμή τα 6,95 mg/l, η συγκέντρωση των φωσφορικών ιόντων από 0,002 mg/l έως 0,738 mg/l με μέση τιμή 0,125 mg/l, εξαιρώντας τις τιμές από τη υδρομάστευση Αγίου Γεωργίου Λιχάδος και Αγδινών ( 2,00 mg/l και 1,364 mg/l αντίστοιχα) που ήταν αρκετά υψηλότερες. Η συγκέντρωση των θειικών ιόντων κυμαίνεται από κάτω από τα όρια ανίχνευσής της μεθόδου μέχρι 47,9 mg/l με μέση τιμή 26,9 mg/l, εξαιρώντας την τιμή από γεώτρηση Αγίου Γεωργίου Λιχάδος που ήταν πολύ υψηλότερη (183 mg/l). Αντίστοιχα για τα εκπλύματα των εδαφικών δειγμάτων το pH κυμαίνεται από 7,64 έως 8,09 με μέση τιμή 7,86, η ηλεκτρική αγωγιμότητα στους 20 °C κυμαίνεται από 240 μS/cm έως 1930 μS/cm με μέση τιμή 851 μS/cm και η αλατότητα από 0,1‰ έως 1,0 ‰ με μέση τιμή 0,42 ‰. Η συγκέντρωση των νιτρικών ιόντων κυμαίνεται από κάτω από τα όρια ανίχνευσής έως 29 mg/l με μέση τιμή 10 mg/l και η συγκέντρωση των φωσφορικών ιόντων κυμαίνεται από 0,74 mg/l έως 10 mg/l με μέση τιμή 3,04 mg/l.

Από τον προσδιορισμό των μετάλλων στα δείγματα νερών, παρατηρήθηκε ότι η συγκέντρωση των στοιχείων στα δείγματα που μελετήθηκαν ήταν κατά φθίνουσα σειρά : Zn> Sr>Ba>Fe>Cu> Ni>Cr>Al >>As> V και σε πολύ μικρότερες ποσότητες ανιχνεύτηκαν και τα στοιχεία : Mn> Rb> Cs >Pb> Co> Tl. Υψηλότερες συγκεντρώσεις Al ανιχνεύτηκαν στις περιοχές Σινασός και Αγδίνες, V στις περιοχές Αγριοβότανο και Βουτάς, Cr στις Ροβιές στον οικισμό Παλαιοχώρι, Mn στην περιοχή Ψαροπούλι, Fe στις περιοχές Γεράκι και Αρτεμίσιο, Co στις περιοχές Αρτεμίσιο και Γαλατσώνα, Ni στις περιοχές Γαλατσώνα και Γαλατσάδες, Cu στις Αγδίνες, Zn στην Ιστιαία, As στις περιοχές Γαλατσώνα και Βουτάς, Rb στις περιοχές Ασμήνι και Γαλατσώνα, Sr στις περιοχές Γαλατσάδες και Καμαρίτσα, Cd στο Αρτεμίσιο, Cs στην Γαλατσώνα, Ba στις περιοχές Ιστιαία, Σινασός και Βουτάς, Tl στις περιοχές Ασμήνι, Ελληνικά, Τσαπουρνιά και Ψαροπούλι και Pb στην περιοχή των Αγδινών. Οι συγκεντρώσεις όλων των στοιχείων ήταν εντός των ορίων της ισχύουσας νομοθεσίας και των οδηγιών της Ε.Ε. σε όλα τα δείγματα με εξαίρεση τα δείγματα από γεώτρηση Γαλατσώνας για τα στοιχεία Ni, As , από υδρομάστευση Γαλατσάδες για το στοιχείο Ni και από γεώτρηση Βουτάς για το στοιχείο As.

Οι φυσικοχημικές παράμετροι και η συγκέντρωση των ιόντων και μετάλλων που προσδιορίστηκαν ήταν κάτω από τα όρια που θέτει η νομοθεσία. Οι διαφορές από δείγμα σε δείγμα αποδίδονται στα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής.

Παρόμοια μελέτη, με την παρούσα, πραγματοποιήθηκε στην περιοχή της Ηλίας μετά τις πυρκαγιές του 2007 και δημοσιεύτηκε το 2018 ως κάτωθι : Dimitriadou, S., K. Katsanou, S. Charalabopoulos, and N. Lambrakis, Interpretation of the Factors Defining Groundwater Quality of the Site Subjected to the Wildfire of 2007 in Ilia Prefecture, South-Western Greece. Geosciences, 2018. 8(4): p. 108. Τα αποτελέσματα τους έδειξαν πως οι τιμές του pH και της ηλεκτρικής αγωγιμότητας, παραμέτρων, που υποδηλώνουν την αύξηση των κατιόντων, κυμαίνονταν μεταξύ των αναμενόμενων επιπέδων για την περιοχή. Συγκεκριμένα το pH κυμαινόταν από 6,1 έως 8,1 με μέση τιμή 7,1 και η ηλεκτρική αγωγιμότητα κυμαινόταν από 214 μS/cm έως 1220 μS/cm με μέση τιμή 473 μS/cm. Τα πιο άφθονα κατιόντα (Ca, Mg, Na, K) και ιχνοστοιχεία (Mn, Zn, Cu, Cd, Pb, V) στην τέφρα, εμφανίστηκαν στην πλειονότητα των δειγμάτων υπόγειων υδάτων σε συγκεντρώσεις όμως κάτω από τα όρια πόσης. Οι συγκεντρώσεις NO3−, NO2−, NH4+, φωσφορικών και θειικών αλάτων, όπου υπάρχουν, αποδίδονται σε γεωργικές χρήσεις γης της περιοχής, ενώ δεν βρέθηκαν υδροχημικές διαταραχές που να μαρτυρούν την παρουσία επιβραδυντικών πυρκαγιάς. Η έλλειψη, αυτή, ενδείξεων για την επίδραση της φωτιάς στα υπόγεια ύδατα αποδίδεται στο ότι η ευπάθεια στην ρύπανση των υπόγειων υδάτων είναι συνάρτηση τόσο του τύπου του πετρώματος και του πλάτους της ακόρεστης ζώνης όσο και του κλίματος της περιοχής και της σύστασης των ρύπων. Η καμένη βιομάζα επηρεάζει τη σύνθεση της τέφρας. Εάν, λοιπόν, στη περιοχή μελέτης η ακόρεστη ζώνη προστατεύεται από αδιαπέραστα πετρώματα, αυτά περιορίζουν τη μεγάλη διείσδυση των στοιχείων και των ιχνοστοιχείων που συνήθως βρίσκονται σε αφθονία στη φωτιά της τέφρας.

Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα της έρευνάς μας με εκείνα της Ηλείας, παρατηρούμε ότι και οι φυσικοχημικές παράμετροι αλλά και η συγκέντρωση των ιόντων που μετρήθηκαν κυμαίνονται στα ίδια επίπεδα.

Παρόμοια έρευνα, με την παρούσα, που έγινε στην Πορτογαλία το 2011 δημοσιεύτηκε το 2014 ως κάτωθι : Mansilha, C., A. Carvalho, P. Guimarães, and J. Espinha Marques, Water Quality Concerns Due to Forest Fires: Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHς) Contamination of Groundwater From Mountain Areas. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A, 2014. 77(14-16): p. 806-815. Τα αποτελέσματά τους έδειξαν ότι 15 στα 16 PAHs (Πολυκυκλικοί Αρωματικοί Υδρογονάνθρακες ΠΑΥς) που μελετήθηκαν, εντοπίστηκαν στα υπόγεια υδάτινα δείγματα των καμένων περιοχών, τα περισσότερα σε συγκεντρώσεις αρκετά μεγαλύτερες από αυτές στα δείγματα ελέγχου, που υποδηλώνει επιμόλυνση του υδροφορέα. Η συνολική συγκέντρωση PAHs κυμαινόταν από 23 ng/l έως 95 ng/l με μέση τιμή τα 62 ng/l που είναι σχεδόν εξαπλάσια από την τιμή στα δείγματα ελέγχου (16 ng/l). Ανάμεσα στα PAHs που ανιχνεύτηκαν ήταν το Nap σε ποσοστό 41%, το DahA, και τα BghiP και Ιnd σε ποσοστό περίπου27%. Οι ενώσεις αυτές ανιχνεύτηκαν στα δείγματα από καμένες περιοχές και όχι στα δείγματα ελέγχου αποδεικνύοντας την διαφορετική σύσταση τους.

Το 2021 δημοσιεύτηκε έρευνα και πάλι σχετικά με ρύπανση από οργανικές ενώσεις των Campos, I. and N. Abrantes, Forest fires as drivers of contamination of polycyclic aromatic hydrocarbons to the terrestrial and aquatic ecosystems. Current Opinion in Environmental Science & Health, 2021. 24: p. 10029 Σύμφωνα με τα ευρήματά τους, η μεταφορά των PAHs από το έδαφος στα νερά, με επιφανειακή απορροή, είναι σημαντικά μεγαλύτερη αμέσως μετά τη φωτιά, επιδρώντας αρνητικά στην ποιότητα των υδάτων. Επιπλέον όμως , τα PAHs απομένουν σε κατώτερες αποθέσεις των υδάτινων σωμάτων και έτσι μπορούν να επανεμφανίζονται περιοδικά, δημιουργώντας χρόνια προβλήματα στην ποιότητα των υδάτων.

Στην περίπτωση της πυρκαγιάς στη Β. Εύβοια ήταν τόσα τα βασικά θέματα διαβίωσης των πυρόπληκτων που ήταν αδύνατη η διοργάνωση δειγματοληψίας αμέσως μετά την πυρκαγιά οπότε δεν μελετήσαμε την συγκέντρωση των PAHs τα οποία διαφεύγουν σε μικρό χρόνο από τον σχηματισμό τους. Ωστόσο, λόγο του «εγκλωβισμού» τους σε κατώτερες αποθέσεις των υδάτινων σωμάτων είναι θεμιτό να προστεθεί στην έρευνά μας στην επόμενη δειγματοληψία ο προσδιορισμός οργανικών ρύπων όπως ΠΑΥς και διοξίνες.

Οι φωτιές έχουν καθοριστική θέση στην κατανομή των ιχνοστοιχείων στο περιβάλλον, μέσω της κινητοποίησης των μετάλλων και της μεταφοράς της στάχτης στο χώμα, καθώς και στην αλλοίωση των γεωχημικών και φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του εδάφους. Η έρευνα του κύριου Αλεξάκη έγινε σε δείγματα εδάφους αμέσως μετά την πυρκαγιά του 2020 στην Δυτική Αττική. Alexakis, D., I. Kokmotos, D. Gamvroula, and G. Varelidis, Wildfire effects on soil quality: application on a suburban area of West Attica (Greece). Geosciences Journal, 2021. 25(2): p. 243-253. Η φυσικοχημική ανάλυση δεν έδειξε σημαντική διαφορά στην ηλεκτρική αγωγιμότητα ούτε στην ικανότητα ιοντανταλλαγής κατιόντων παρά μόνο μια μικρή αύξηση. Από την άλλη σημειώθηκε σημαντική διαφορά(αύξηση κατά 84%) στην οργανική ύλη (ΟΜ) που μετρήθηκε στο καμένο φυτόχωμα( 0 – 5 εκατοστά βάθος), πιθανόν λόγω της ατελούς καύσης της βλάστησης. Η μέτρηση του pH φανερώνει μια αύξηση κατά 2% στο καμένο χώμα. Αυτό συμβαίνει επειδή η φωτιά προκαλεί τη διάβρωση των πετρωμάτων, παράγοντας έτσι ιόντα OH- και HCO3- . Έγινε τεστ εξαγωγής μετάλλων από το έδαφος με το αντιδραστήριο DTPA. H διαθεσιμότητα των στοιχείων μετρήθηκε ως εξής: MnDTPA> FeDTPA>ZnDTPA>CuDTPA. H συγκέντρωση του MnDTPA και του FeDTPA ήταν υψηλότερη στο καμένο φυτόχωμα ενώ στα ZnDTPA και CuDTPA δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές. Στο υπέδαφος ( 5 – 25 εκατοστά βάθος) μόνο το FeDTPA σημείωσε σημαντικά υψηλότερες τιμές. Το συνολικό Mn καθώς και οι ανηγμένες μορφές του παρουσίασαν σημαντική αύξηση κατά 86%. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην καύση της οργανικής ύλης και την ελευθέρωση του συμπλοκοποιημένου Mn που περιέχει, καθώς τα πεύκα είναι πλούσια σε Mn, αλλά και στην καταστροφή της κρυσταλλικής δομής των πετρωμάτων. Ο συνολικός Fe παρουσίασε αύξηση κατά 138%. Στο φυτόχωμα τα μέταλλα Cu, Fe, Mn μετρήθηκαν σε υψηλότερες τιμές από τις κρίσιμες τιμές τοξικότητας όπως παρουσιάζονται στην βιβλιογραφία. Στο υπέδαφος μόνο η συγκέντρωση του Mn ξεπέρασε τις κρίσιμες τιμές τοξικότητας.

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι έχει μεγάλη σημασία η μελέτη του εδάφους μετά από μία πυρκαγιά τόσο για την εκτίμηση της άμεσης επίδρασης της σε αυτό αλλά και γιατί δευτερογενώς το έδαφος επηρεάζει μακροπρόθεσμα την ποιότητα των υπόγειων υδάτων. Τα αποτελέσματα από την δοκιμή εκπλυσιμότητας των καμένων εδαφών που πραγματοποιήσαμε με χρήση βρόχινου νερού αφορούν τα μισά από τα δείγματα που συλλέξαμε και εκτιμούμε ότι ως τα τέλη της Άνοιξης θα έχουμε ολοκληρώσει την ανάλυσή και των υπολοίπων. Ωστόσο ήδη φαίνεται να είναι σημαντικές οι αλλαγές στην φύση και τις ιδιότητες του εδάφους και μεγάλος ο συντελεστής μεταφοράς στοιχείων από την στερεή στην υγρή φάση.



Καταλήγοντας συμπεραίνουμε ότι, η πυρκαγιά στη Β. Εύβοια τον Αύγουστο του 2021 δεν έχει επηρεάσει προς το παρόν την σύσταση των υπογείων υδάτων. Οι φυσικοχημικές παράμετροι και η συγκέντρωση των ιόντων και μετάλλων που προσδιορίστηκαν ήταν κάτω από τα όρια που θέτει η νομοθεσία εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων που παρουσίασαν τιμές άνω των ορίων και που συνδέονται με άλλα γνωστά για την περιοχή θέματα όπως συγκεκριμένες ανθρωπογενείς δράσεις (υφαλμύρυνση λόγω υπεράντλησης) και κάποια ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής (φυσικές αποθέσεις χρωμίου). Καθώς τα δείγματα που αναλύθηκαν στην παρούσα μελέτη, συλλέχθηκαν αμέσως μετά τις πυρκαγιές και χωρίς να έχουν μεσολαβήσει βροχές, κρίνεται απαραίτητο να συνεχιστεί η μελέτη αυτή και με δεύτερη δειγματοληψία κατά την υγρή υδρογεωλογικά περίοδο δηλαδή τον μήνα Μάιο. Μόνο τότε θα έχουμε καλύτερη εικόνα για τυχόν ρύπους που με την έκπλυση από τις κατακρημνίσεις (βροχές,χιόνια) θα έχουν καταλήξει στον υπόγειο υδροφορέα. Τέλος, επιβοηθητικά στην αξιολόγηση μας θα είναι και τα αποτελέσματα από τις αναλύσεις εδαφών που θα ολοκληρώσει το εργαστήριο μας ως τον Μάιο καθώς και η επέκταση του φάσματος των χημικών αναλύσεων όχι μόνο σε ανόργανους αλλά και σε οργανικούς ρύπους (ΠΑΥς, διοξίνες).