Καταπέλτης για την αποτελεσματικότητα των πολιτικών διαχείρισης αποβλήτων στην Ελλάδα, είναι η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη.
Η αποτίμηση του σχεδιασμού αλλά και της εφαρμογής των μέτρων που αφορά την ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων δεν κρίνονται απλώς ανεπαρκή, αλλά πλήρως αποτυχημένα.
Σύμφωνα με την έκθεση, η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των κρατών μελών σε ό, τι αφορά το βαθμό επίτευξης των στόχων ανακύκλωσης, για όλες τις κατηγορίες αποβλήτων (αστικών, αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων, επικίνδυνων αποβλήτων, αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, αποβλήτων συσκευασίας), χωρίς να σημειώσει καμία αξιοσημείωτη πρόοδο και δίχως μάλιστα να συνετιστεί από τον κώδωνα του κινδύνου που είχε κρούσει πριν από δύο χρόνια η Κομισιόν με την έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης στην οποία προβλέπονταν συγκεκριμένες δράσεις προτεραιότητας που θα έπρεπε να υλοποιηθούν άμεσα για την κάλυψη του κενού.
Στην ειδική έκθεση του Συνηγόρου για τη διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα περιγράφονται με μελανά χρώματα οι ευθύνες των δήμων, οι οποίοι παραβιάζουν ακόμα και σήμερα νόμους και κοινοτικές οδηγίες, χωρίς να επιβάλλονται οι προβλεπόμενες ποινικές και διοικητικές κυρώσεις. Σκιαγραφούνται, επίσης, οι διαχρονικές ευθύνες και η ολιγωρία κυβερνητικών πολιτικών που φέρνουν τη χώρας συχνά αντιμέτωπη με βαρύτατα πρόστιμα που επιβλήθηκαν λόγω της μη τήρηση του ευρωπαϊκού δικαίου. Παράλληλα η έκθεση εστιάζει στις χρόνιες παθογένειες του συστήματος διαχείρισης αποβλήτων της χώρας αναδεικνύοντας μεταξύ άλλων τις τριτοκοσμικές συνθήκες που υπάρχουν από τη συνεχιζόμενη λειτουργία ΧΑΔΑ στην επικράτεια, οι οποίοι όπως αναφέρει, είναι περισσότεροι από τον επίσημο αριθμό που έχει δηλωθεί στο αρμόδιο υπουργείο, με προφανείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.
Παράλληλα αποκαλύπτεται και στηλιτεύεται η διαχείριση των ΑΕΚΚ, καθώς διαπιστώνεται συχνά η εγκατάλειψη κατά τη μεταφορά τους και η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους εντός δημοσίων ή και ιδιωτικών εκτάσεων. Μάλιστα, αποκαλύπτεται, ότι παραβιάζονται οι διατάζεις της νομοθεσίας που αφορούν στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο της ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων αμιάντου αναμεμειγμένου με ΑΕΚΚ. Και υπογραμμίζεται ότι η ανεξέλεγκτη απόθεση επικινδύνων αποβλήτων δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση, αλλά συμβαίνει συστηματικά!
Συμπερασματικά, η χώρα βρίσκεται μακριά από την καθολική εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου συστήματος ορθολογικής διαχείρισης απορριμμάτων βασιζόμενο στις αρχές της κυκλικής οικονομίας και ασθμαίνοντας, πρέπει να επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου για να βρεθεί στο μέσο όρο των ευρωπαϊκών επιδόσεων.
Ακολουθούν τα συμπεράσματα της έκθεσης του Συνηγόρου, που αναδεικνύουν όλες τις παραμέτρους της παθογενειών που κατατάσσουν τη χώρα να κατέχει αυτή τη θλιβερή κατώτατη θέση στις επιδόσεις της ορθής διαχείρισης απορριμμάτων, με υποβαθμισμένα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ), με την προώθηση της χωριστής συλλογής και την ενίσχυση δικτύου συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών με 4 ρεύματα ανακύκλωσης να βρίσκεται στα σπάργανα, με τις καταφανείς ανεπάρκειες της κεντρικής διοίκησης αλλά και των αυτοδιοικητικών που παρουσιάζουν εγγενείς δυσκολίες για την υλοποίηση των έργων διαχείρισης αποβλήτων και την υλοποίηση των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης, ξετυλίγοντας όλη την κακοδαιμονία ενός κεφαλαιώδους σημασίας ζητήματος για τη χώρα.
Τα συμπεράσματα
· Σε μεγάλο αριθμό δήμων δεν τηρείται η υφισταμένη νομοθεσία στον τομέα διαχείρισης αποβλήτων Δεν έχουν εφαρμοστεί οι εγκεκριμένοι ΠΕΣΔΑ και κατ’ επέκταση ο ΕΙΔΑ, τόσο ως προς την υλοποίηση των έργων διαχείρισης αποβλήτων όσο και ως προς την επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης.
· Αρκετοί είναι οι Δήμοι οι οποίοι δεν είναι συνδεδεμένοι με συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, δεν έχουν ολοκληρωμένα σχέδια για την ανακύκλωση και δε διαθέτουν επαρκές δίκτυο για την αποκομιδή των ανακυκλώσιμων υλικών, ενώ τα υφιστάμενα ποσοστά ανακύκλωσης υπολείπονται κατά πολύ από τους στόχους του ΕΣΔΑ. Επίσης παρατηρείτοα περιορισμένη αδειοδότηση πράσινων σημείων και μη τήρηση των προδιαγραφών κατά τη λειτουργία των πράσινων σημείων και των ΚΔΑΥ.
· Η καθυστέρηση προώθησης της χωριστής συλλογής τόσο των βιοαποβλήτων όσο και των υλικών συσκευασίας, σε συνδυασμό με την υποχρέωση της επίτευξης των στόχων ανακύκλωσης και εκτροπής των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων (ΒΑΑ) από την υγειονομική ταφή, οδηγεί, αναγκαστικά, στη λύση των μονάδων μηχανικής – βιολογικής επεξεργασίας.
· Μείζον είναι και το ζήτημα έλλειψης οικονομικών κινήτρων που προάγουν την πρόληψη και συμμετοχή στη χωριστή συλλογή αποβλήτων. Οι Δήμοι δεν έχουν ενσωματώσει την αρχή «ο ρυπαίνω πληρώνει» στα τέλη καθαριότητας ενώ δεν έχει προς το παρόν διαμορφωθεί ο Κανονισμός τιμολόγησης Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Επιπλέον, δεν έχει εφαρμοστεί η εισφορά κυκλικής οικονομίας για την ενίσχυση των σχετικών δράσεων ενώ δεν έχουν εξορθολογιστεί οι δαπάνες για την υγειονομική ταφή, στις οποίες θα πρέπει να συμπεριληφθεί και το κόστος της παύσης λειτουργίας και μεταφροντΐδας του χώρου.
· Παρά τα προβλεπόμενα για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ από Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης. ώστε να επιτυγχάνεται μείωση του όγκου των στερεών αποβλήτων που αποτίθενται στο περιβάλλον και εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας, διαπιστώνεται συχνά η εγκατάλειψη κατά τη μεταφορά τους και η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους εντός δημοσίων ή και ιδιωτικών εκτάσεων, πολλές φορές αγνώστου ιδιοκτήτη.
· Παραβιάζονται οι διατάζεις της νομοθεσίας που αφορούν στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων, καθώς διαπιστώθηκε πολλάκις ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων αμιάντου αναμεμειγμένου με ΑΕΚΚ και άλλα στερεά απόβλητα. Επιπλέον διαπιστώνεται ότι η ανεξέλεγκτη απόθεση επικινδύνων αποβλήτων δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση, αλλά δυστυχώς συμβαίνει συστηματικά.
· Βρίσκονται σε λειτουργία ή παραμένουν μη αποκατεστημένοι πολλοί ΧΑΔΑ στην επικράτεια, πολλοί περισσότεροι από τον επίσημο αριθμό που έχει δηλωθεί στο αρμόδιο υπουργείο, με προφανείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία Επισημαίνεται ότι αποκατεστημένοι ΧΑΔΑ ξαναχρησιμοποιούνται μετά από πολλά έτη, καθώς και δημιουργούνται νέοι οε άλλες θέσεις, λόγω μη επίλυσης των προβλημάτων τελικής διάθεσης. Μεγάλος αριθμός χωματερών προκύπτει κατόπιν της παράνομης εναπόθεσης ΑΕΚΚ σε διάφορες περιοχές. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και οι ΧΥΤΑ των οποίων είτε η χωρητικότητα έχει εξαντληθεί και παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα κατά τη λειτουργία τους τα οποία προκαλούν περιβαλλοντική ζημία, συνεπώς στην πράξη καθίστανται ΧΑΔΑ. Σε κάθε περίπτωση η αποκατάσταση των ΧΑΔΑ καθυστερεί, καθώς διαπιστώνεται ολιγωρία εκ μέρους των ΟΤΑ για το κλείσιμο των εν λόγω χώρων, την εκπόνηση της μελέτης περιβαλλοντικής αποκατάστασης και την υλοποίησή της Παράλληλα, δεν λαμβάνονται τα απαιτούμενα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης πυρκαγιών στους υφιστάμενους ΧΑΔΑ.
· Δεν έχουν, ακόμα παρακρατηθεί τα πρόστιμα που επιβάλλονται από το ΔΕΕ για τους ενεργούς ΧΑΔΑ από τους Δήμους που όφειλαν να τους έχουν αποκαταστήσει, με αποτέλεσμα η Τοπική Αυτοδιοίκηση να μην καταβάλλει επισταμένες προσπάθειες για τη διακοπή λειτουργίας των χώρων αυτών και την αποκατάστασή τους.
· Επειδή η υγειονομική ταφή έχει προς το παρόν περιορισμένη εφαρμογή σε αρκετές περιοχές στο πλαίσιο της προσπάθειας για σταδιακή μείωση των ΧΑΔΑ αποφασίστηκε η υλοποίηση ενδιάμεσων έργων προσωρινής διαχείρισης. Τίθεται εν αμφιβόλω η επίλυση του προβλήματος με τα έργα υποκατάστασης των ΧΑΔΑ, καθώς δε διασφαλίζεται εάν ο εκάστοτε «χώρος νόμιμης προσωρινής αποθήκευσης», θα παραμείνει σε λειτουργία μόνο για ένα έτος και δε θα μετατραπεί σε νέο ΧΑΔΑ. Τούτο διότι καθυστερούν οι διαδικασίες νια την κατασκευή των προβλεπόυενων από τους εγκεκριμένους Π ΕΙΔΑ, ενώ η συνολική διαδικασία της δημοπράτησης κατασκευής και θέσης σε αποδοτική λειτουργία των έργων έχει αποδειχθεί ότι χρειάζεται χρονικό διάστημα πέραν του έτους για να ολοκληρωθεί. Σημειώνεται ότι ένας (χώρος προσωρινής αποθήκευσης δεν παύει να χρήζει αναγκαίων υποδομών (γηπέδου, εγκαταστάσεων διαχείρισης στραγγισμάτων και βιοαερίου).
· Η χωροθέτηση εξακολουθεί να παραμένει το σοβαρότερο εμπόδιο στο οποίο προσκρούουν τα έργα διαχείρισης αποβλήτων κατά τα διάφορα στάδια της αδειοδόττσής τους. Η έλλειψη οργανωμένου χωροταξικού σχε- διασμού αποτελεί έναν από κύριους παράγοντες για την καθυστέρηση ή την πλημμελή έκδοση των προβλεπόμενων αδειών.
· Για την ορθή χωροθέτηση, προαπαιτούμενο είναι η εκπόνηση εξαιρετικά προσεκτικών μελετών, ως προς την επιλογή της θέσης εγκατάστασης. Η προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) υπερτερεί έναντι της χωροθέτησης των έργων διαχείρισης αποβλήτων, εκτός αν αποδεδειγμένα δεν υπάρχουν άλλες πλήρως αιτιολογημένες εναλλακτικές λύσεις.
· Διαπιστώνεται ότι κατά την αδειοδότηση των έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων δεν τηρείται αυστηρά το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο, δεν ακολουθούνται όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες και δεν εξασφαλίζονται όλες οι αναγκαίες εγκρίσεις και γνωμοδοτήσεις από τους συναρμόδιους φορείς Σοβαρό πρόβλημα δημιουργούν οι παραλείψεις και ιδίως η τακτική της διοίκησης να προεπιλέγει τους χώρους των έργων διαχείρισης των ΑΣΑ χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση των διαθέσιμων εναλλακτικών λύσεων, γεγονός που οδηγεί, οε πολλές περιπτώσεις στην ακύρωση των σχετικών διοικητικών πράξεων.
· Η καθυστέρηση των έργων διαχείρισης αποβλήτων οφείλεται και οε σημαντικές ελλείψεις στις ΜΠΕ, που καταρτίζουν οι φορείς των έργων, με αποτέλεσμα να ζητούνται, επανειλημμένα, διορθώσεις αυτών από τις αρμόδιες υπηρεσίες Επίσης βασικός λόγος καθυστέρησης υλοποίησης των έργων είναι και οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών για την επιλογή της θέσης καθώς συχνό καταγγέλλεται ότι δεν τηρήθηκαν οι διαδικασίες διαβούλευσης με την έννοια ότι δεν ενθαρρύνθηκε και δεν επιδιώχθηκε η συμμετοχή του κοινού.
· Διαπιστώνεται η μη τήρηση των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων των ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ και των έργων επεξεργασίας αποβλήτων και η έλλειψη συστηματικής παρακολούθησης των περιβαλλοντικών συνθηκών. Συγκεκριμένα, πολλές είναι οι εγκαταστάσεις που λειτουργούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς να διαθέτουν τις νόμιμες άδειες και εγκρίσεις ή καθ’ υπέρβαση αυτών και χωρίς να διαθέτουν συστήματα αντιρύπανσης και κατάλληλες εγκαταστάσεις για την επεξεργασία των παραγόμενων αποβλήτων.
· Κατά τη λειτουργία των Σταθμών Μεταφόρτωσης συχνά διαπιστώνεται ότι ουσιαστικά πραγματοποιείται και προσωρινή απόθεση απορριμμάτων, χωρίς φυσικά να υφίστανται οι απαιτούμενες άδειες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εστίες μόλυνσης και να υποβαθμίζεται η γύρω περιοχή.
· Τα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα της ολοκληρωμένης διαχείριση αποβλήτων, αναγκαίο για την ενίσχυση της ανακύκλωσης. Ωστόσο, οι εν λόγω μονάδες αν και φέρονται ως «φιλοπεριβαλλοντικές», σε πολλές περιπτώσεις, λειτουργούν χωρίς να τηρούν τους περιβαλλοντικούς όρους με αποτέλεσμα τη ρύπανση του περιβάλλοντος και την πρόκληση συνεπειών στη δημόσια υγεία
· Η μη τήρηση των περιβαλλοντικών όρων κατά τη λειτουργία των έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, αφενός δημιουργεί στην κοινή γνώμη αμφιβολία ως προς τις υφιστάμενες τεχνολογικές δυνατότητες για την ορθή λειτουργία των έργων και αφετέρου εντείνει την κοινωνική αντίδραση στην προσπάθεια χωροθέτησης νέων.
· Χαρακτηρίζονται από επιλεκτικότητα και αποσπασματικότητα. Σημειώνεται, ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες δε διαθέτουν ούτε επαρκές και κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό ούτε και την αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή για τη διενέργεια συστηματικών ελέγχων. Σε περιπτώσεις που διαπιστώνεται παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, παρέχεται περίοδος συμμόρφωσης, χωρίς ωστόσο να προ βλέπεται επανέλεγχος μετά το πέρας αυτής. Ο επανέλεγχος είθισται να γίνεται μετά από αρκετό χρονικό διάστημα και συνήθως μετά από νέα καταγγελία.Διαπιστώθηκε ανοχή εκ μέρους των αρμοδίων αρχών για τις υφιστάμενες μη νόμιμες εγκαταστάσεις ελλείψει άλλων διαθέσιμων χώρων και υπό την πίεση της πρόκλησης κινδύνου για τη δημόσια υγεία και την κήρυξη της περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης Ωστόσο, στις περιπτώσεις έντονης υποβάθμισης και καθ’ υποτροπή πρόκλησης ρύπανσης από μια εγκατάσταση, δεν αρκεί η επιβολή αλλεπάλληλων προστίμων, αλλά απαιτείται η διακοπή (προσωρινή ή οριστική) της ρυπογόνου δραστηριότητας
· Η διοίκηση συχνά οδηγείται σε λύσεις αναγκαστικές λόγω της ισχύουσας πραγματικής κατάστασης όσον αφορά στην επιλογή των μεθόδων επεξεργασίας και τελικής διάθεσης των αποβλήτων, οι οποίες ενδεχομένως δεν θα ήταν αποδεκτές υπό άλλες συνθήκες και σε πολλές περιπτώσεις δεν θα είναι πλέον συμβατές με τις επιταγές της «Κυκλικής Οικονομίας».
· Σύμφωνα με το εγκεκριμένο σχέδιο δράσης της ΕΕ για τη μετάβαση σε μια «κυκλική» οικονομία, οι ΧΥΤΥ και τα έργα διαχείρισης θα χρηματοδοτούνται πλέον μόνο σε εξαιρετικές και καλώς αιτιολογημένες περιπτώσεις όταν δεν υπάρχει κίνδυνος πλεονάζουσας δυναμικότητας και τηρούνται πλήρως οι στόχοι της ιεράρχησης των αποβλήτων.
· Το εξαιρετικά «έκτακτο» μέτρο της κήρυξης μια περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ως εκ τούτου η δυνατότητα μεταφοράς των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ άλλης περιφερειακής ενότητας τείνει να γίνει μόνιμη και να αποτελέσει μια στρεβλή μέθοδο διαχείρισης των απορριμμάτων. κατά παράβαση των διατάξεων της κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας καλύπτοντας ουσιαστικά την αδυναμία της διοίκησης να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Η επιλογή του ΧΥΤΑ Φυλής είτε άλλων ΧΥΤΑ /ΧΥΤΥ ως χώρ>ου διάθεσης των απορριμμάτων άλλων δήμων, αποτελεί λύση ανάγκης η οποία σε βάθος χρόνου θα επιφέρει τον κορεσμό του εν λόγω χώρου και θα οδηγήσει σε ακύρωση των συγκεκριμένων ΠΕΣΔΑ. Επίσης, πρέπει να συνυπολογισθεί και το κόστος μεταφοράς των απορριμμάτων σε άλλες περιφέρειες καθώς και η διόγκωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της διαχείρισης των αποβλήτων εζαιτίας αυτής
· Η συνεχής τροποποίηση του πλαισίου λειτουργίας των ΦοΔΣΑ επιφέρει επάλληλες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων.
Οι προτάσεις
· Σε γενικές γραμμές, οιαδήποτε επιλογή μεθόδου διαχείρισης αποβλήτων θα πρέπει να ικανοποιεί τα κριτήρια της προστασίας της δημόσιας υγείας, να σέβεται την ιεράρχηση που προβλέπει η οδηγία πλαίσιο για τα απορρίμματα ενώ οφείλει, πλέον, να υποστήριζα τις προβλέψεις για την κυκλική οικονομία. Τούτο σημαίνει ότι όποια μέθοδος επιλεγεί πρέπει: α) να λαμβάνει μέριμνα για μείωση απορριμμάτων, β) να περιλαμβάνει οπωσδήποτε την ευρύτερη δυνατή ανακύκλωση και γ) να μη συνεπάγεται διασπορά τοξικών υλών και ιδίως διοξινών στο περιβάλλον. Προκειμένου το κράτος να οδηγηθεί, σταδιακά προς την επίλυση του προβλήματος της ορθολογικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, ο Συνήγορος του Πολίτη θεωρεί ότι είναι αναγκαία τα εξής:
· Τήρηση των ΠΕΣΔΑ και συνακόλουθα του ΕΙΔΑ από όλους τους Δήμους της χώρας. Ολοκλήρωση των μελετών και της δημοπράτησης των ώριμων έργων, για τα οποία έχει κριθεί η νομιμότητά τους από τα αρμόδια δικαστήρια, τηρώντας παράλληλα αυστηρά το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο.
· Αλλαγή του συστήματος διαχείρισης στην κατεύθυνση όχι μόνο της αξιοποίησης των αποβλήτων με επαναχρησιμοποίηση ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας αλλά κυρίως της πρόληψης ή και μείωσης της παραγωγής αποβλήτων. Επίσης είναι αναγκαία η επέκταση – με παράλληλη βελτίωση – της εφαρμογής συστημάτων χωριστής συλλογής αποβλήτων από τους ΟΤΑ, ώστε να επιτευχθεί ανακύκλωση υψηλής ποιότητας.
· Ένταξη οικονομικών εργαλείων στο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων. Ενσωμάτωση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στα τέλη καθαριότητας των δήμων, εφαρμογή του κανονισμού τιμολόγησης των φορέων διαχείρισης των αποβλήτων και ένταξη στο κόστος ταφής της εισφοράς κυκλικής οικονομίας.
· Εκτίμηση του κόστους των εργασιών αποκομιδής αξιοποίησης και διάθεσης με κριτήρια ρεαλιστικά εν όψει ιδίως του γεγονότος ότι το χαμηλό κόστος μπορεί και να ευνοεί την παραγωγή στερεών αποβλήτων, εφόσον δε δημιουργεί οικονομικά κίνητρα για τον περιορισμό τους. Επισημαίνεται, ότι στη συγκριτική αξιολόγηση θα πρέπει να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι στις δαπάνες για την υγειονομική ταφή θα πρέπει να συμπεριληφθούν όχι μόνο οι δαπάνες για την κατασκευή και λειτουργία ενός ΧΥΤΑ, αλλά και το κόστος της παύσης λειτουργίας του χώρου, καθώς και το κόστος της μετέπειτα φροντίδας και παρακολούθηοης για χρονική περίοδο τουλάχιστον 30 ετών.
· Εκπόνηση μελετών προκαταρκτικής εκτίμησης της βιωσιμότητας των μονάδων διαχείρισης όπως επίσης και συγκριτική αξιολόγηση των εναλλακτικών συστημάτων διαχείρισης και πρόταση των βέλτιστων από αυτά για την περιοχή αναφοράς, με περιβαλλοντικά και τεχνικό οικονομικά κριτήρια (ένταξη μελετών) Για την ορθή χωροθέτηση των έργων προαπαιτούμενη είναι π εκπόνηση εξαιρετικά προσεκτικών μελετών, ως προς την επιλογή της θέσης εγκατάστασης, καθώς και η ουσιαστική εκτίμηση των εναλλακτικών λύσεων. Η διατήρηση του περιβάλλοντος (φυσικού ή πολιτιστικού) αποτελεί κριτήριο αποκλεισμού. Μόνο κατ’ εξαίρεση και εφόσον δεν υπάρχουν αποδεδειγμένα άλλες ενδεδειγμένες θέσεις και πάντα σε συνάρτηση με το δημόσιο συμφέρον, μπορούν τα έρνα αυτά, κατόπιν αναλυτικής αιτιολόγησης και λήψης των σχετικών εγκρίσεων, να χωροθετούνται εντός εκτάσεων που προστατεύονται με την περιβαλλοντική/ δασική ή αρχαιολογική νομοθεσία. Ειδικότερα, ως προς το ζήτημα των ρεμάτων, η ύπαρξή τους πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τις ΜΠΕ, ώστε όλος ο σχεδιασμός του έργου να γίνεται με τρόπο που θα διασφαλίζει ότι δε θα επέλθουν δυσμενείς επιπτώσεις στα επιφανειακά και κατ’ επέκταση στα υπόγεια ύδατα
· Αυστηρή τήρηση του νομοθετικού πλαισίου και των προβλεπόμενων διαδικασιών καθώς και λήψη όλων των αναγκαίων εγκρίσεων/ γνωμοδοτήσεων, τόσο κατά την κατάρτιση των ΠΕΣΔΑ, όσο και κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση και τη χωροθέτηση των έργων διαχείρισης Οι σχετικές παραλείψεις συνεπάγονται την ακύρωση των ΑΕΠΟ μετά την τυχόν προσφυγή των θιγομένων στο Συμβούλιο της Επικράτειας, με συνέπεια την καθυστέρηση ολοκλήρωσης της διαδικασίας και τη διατήρηση στο διηνεκές των ΧΑΔΑ
· Άμεση αποκατάσταση των ΧΑΔΑ και παρακράτηση από τους Δήμους των προστίμων που έχουν επιβληθεί στη χώρα μας από το ΔΕΕ.
· Οργανωμένα πρωτόκολλα δράσης σε περίπτωση δημιουργίας μεγάλου όγκου αποβλήτων από φυσικές καταστροφές, ούτως ώστε να μη δημιουργούνται καθυστερήσεις στην απομάκρυνση και διαχείρισή τους.
· Κατασκευή των προγραμματιζόμενων ΧΥΤΕΑ για την υποδοχή αμιαντούχων αποβλήτων.
· Αναλυτική καταγραφή των θέσεων που έχουν, ήδη, απορριφθεί παράνομα ΑΕΚΚ και του όγκου αυτών, έτσι ώστε να προωθηθούν οργανωμένα οι διαδικασίες απομάκρυνσής τους μέσω των ΣΕΔ.
· Υποχρεωτική ένταξη στις ΑΕΠΟ της σταδιακής απομάκρυνσης των αποβλή – των κατά τη διάρκεια του έργου, προκειμένου να μην δημιουργούνται προβλήματα από την μακρόχρονη απόθεση ΑΕΚΚ σε συγκεκριμένες θέσεις. Καθορισμός της μεθοδολογίας προσδιορισμού της διαθέσιμης ποσότητας ΑΕΚΚ ανά Περιφέρεια προκειμένου να υπάρξει ορθολογική εξορυκτική διαχείριση, καθώς και ρεαλιστική προσέγγιση σχετικά με τις χορηγούμενες άδειες για την επεξεργασία ΑΕΚΚ.
· Υπολογισμός των υφιστάμενων πραγματικών αναγκών, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος υλοποίησης ενός υπερβολικού αριθμού ΧΥΤΥ, καθώς η μέθοδος τελικής διάθεσης είναι τελευταία, στην ιεράρχηση των αρχών της διαχείρισης των απορριμμάτων. Παράλληλα, πρέπει να υλοποιούνται δράσεις ανακύκλωσης στην πηγή και τα απαιτούμενα έργα επεξεργασίας ώστε οι ΧΥΤΑ να μετατραπούν σε ΧΥΤΥ, λαμβάνοντας υπόψη τον προβλεπόμενο περιορισμό της ποσότητας των βιοαποδομήσιμων κλασμάτων αποβλήτων που προορίζονται για διάθεση σε ΧΥΤΥ.
· Ρητή πρόβλεψη στις ΑΕΠΟ που χορηγούνται για τη λειτουργία των ΚΔΑΥ και των λοιπών εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων για την τελική διάθεση των υπολειμμάτων (συγκεκριμένο αδειοδστημένο ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ ή άλλη εγκεκριμένη μέθοδο τελικής διάθεσης), λαμβάνοντας υπ’ όψη την «Αρχή της Γειτνίασης», ώστε να αποφεύγονται τα διαπιστωμένα προβλήματα διάθεσης των υπολειμμάτων είτε σε ΧΑΛΑ εϊτε/και μεταφορά σε ΧΥΤΑ άλλης Περιφέρειας.
· Επιβολή των προβλεπόμενων κυρώσεων, καθώς και θέσπιση υποχρεωτικής παρακολούθησης (monitoring) των περιβαλλοντικών συνθηκών και συγκεκριμένων μεθόδων απορρύπανσης – αποκατάστασης Οι έλεγχοι πρέπει να πραγματοποιούνται, τόσο κατά τη διάρκεια της έναρξης μιας δραστηριότητας, όσο και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της και οφείλουν να είναι συνεχείς και ουσιαστικοί Τα όποια κατασταλτικά μέτρα ή ποινές θα πρέπει, προκειμένου να αποδώσουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, να είναι ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης και κλιμακούμενα Στις περιπτώσεις έντονης υποβάθμισης και καθ’ υποτροπή πρόκλησης ρύπανσης δεν αρκεί η επιβολή αλλεπάλληλων προστίμων, αλλά απαιτείται, η κατά το νόμο διακοπή της ρυπογόνου δραστηριότητας. Κρινεται επιβεβλημένη η θέσπιση νομοθετικής πρόβλεψης, η οποία θα επιτάσσει τη διακοπή της ρυπογόνου δραστηριότητας μετά από συγκεκριμένο αριθμό παραβάσεων μην αφήνοντας το ζήτημα στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης.
· Αμεση λήψη των αναγκαίων μέτρων από τις αρμόδιες υπηρεσίες για την αποκατάσταση την προκληθείσης ζημίας και των ρυπασμένων χώρων, η οποία επιβάλλεται λόγω της παραβίασης των διατάξεων του ΠΔ 148/2009 για την περιβαλλοντική ευθύνη. Κρίνεται αναγκαία η άμεση λήψη, τουλάχιστον, κάποιων αναγκαίων μέτρων προστασίας (π.χ. κατασκευή δεξαμενής αποθήκευσης εξισορρόπησης των παραγόμενων στραγγισμάτων βελτίωση του συστήματος διαχείρισης των όμβριων υδάτων, ώστε αυτά να εκτρέ- πονται από το σώμα της απόθεσης αποκατάσταση του δικτύου του βιοαερίου), τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο των μέτρων πρόληψης της περιβαλλοντικής ευθύνης άλλως η ρύπανση θα συνεχίζεται στο διηνεκές προκαλώντας σωρευτικά προβλήματα Τονίζεται η ανάγκη για παρακολούθηση των περιβαλλοντικών συνθηκών (αέρα νερό, έδαφος) στην περίπτωση των αποκαταστημένων ΧΑΔΑ.
· Εφαρμογή του Ηλεκτρονικού Μητρώου Αποβλήτων (ΗΜΑ) το οποίο είναι κρίσιμο για τον έλεγχο της τήρηση των περιβαλλοντικών όρων κατά τη λειτουρνία των έρνων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, ιδίως των ΚΔΑΥ, καθώς παρέχεται η δυνατότητα στους διαχειριστές του ΗΜΑ να εξάγουν ασφαλή ποσοτικά συμπεράσματα για τη διακίνηση των διαφόρων τύπων αποβλήτων.
· Στελέχωση των αρμόδιων υπηρεσιών που εμπλέκονται στην αδειοδότηση και στον έλεγχο, με επαρκές και εξειδικευμένο προσωπικό, αλλά και υλικοτεχνιχή και εργαστηριακή υποδομή, για την παρακολούθηση των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων οε όλες τις φάσεις της ολοκληρωμένης δι αποβλήτων.
· Ενδυνάμωση των ελέγχων τήρησης των περιβαλλοντικών όρων κατά τη λειτουργία των ΚΔΑΥ ή των επιμέρους φορέων διαχείρισης ΑΕΚΚ και εκ μέρους του ΕΟΑΝ, δεδομένου ότι ο ΕΟΑΝ, βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, έχει εποπτική εικόνα όλης της διαδικασίας και σαφείς ελεγκτικές αρμοδιότητες.
· Ενίσχυση της διαδικασίας συμμετοχής των πολιτών στην εκπόνηση των σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων και των προγραμμάτων για την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, η οποία θεωρείται βασική εγγύηση της κοινωνικής αποδοχής των παρεμβάσεων στον χώρο.
· Ολοκλήρωση του νομοθετικού πλαισίου με την έκδοση, αφενός των προβλεπόμενων αποβάσεων για την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, καθώς και για τις δραστηριότητες προετοιμασίας προς επαναχρησι- μοποίηση, και αφετέρου των προτύπων επεξεργασίας προσαρμοσμένων στα νέα επιστημονικά δεδομένα.
· Προώθηση της περιβαλλοντικής παιδείας ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για τα ζητήματα διαχείρισης των αποβλήτων. Αναγκαία είναι, επίσης η παροχή συγκεκριμένων πληροφοριών στους πολίτες για τους τρόπους επίτευξης ορθής ανακύκλωσης στην πηγή.
«Οι πολιτικές διαχείρισης αποβλήτων στη χώρα, στο βαθμό που έχουν σχεδιαστεί και εφαρμοστεί, έχουν αποτύχει.
Είναι, επίσης, πρόδηλο, ότι η διοίκηση, κεντρική και τοπική, οφείλει να επιταχύνει σημαντικά τις παρεμβάσεις της, προκειμένου η Ελλάδα να καλύψει το χαμένο χρόνο και να προσεγγίσει, αν όχι να επιτύχει, τους κοινούς Ευρωπαϊκούς στόχους, έστω και με αξιοσημείωτη καθυστέρηση. Οι λόγοι, τα αίτια που έχουν οδηγήσει τη χώρα μας σε αυτή τη, διόλου ζηλευτή, θέση μεταξύ των εταίρων της αναλύονται στη παρούσα έκθεση». Σημειώνει μεταξύ άλλων ο Συνήγορος του Πολίτη κ. Ανδρέας Ποττάκης προλογίζοντας την ειδική έκθεση για τη «Διαχείριση των Αποβλήτων» στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με την έκθεση, η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των κρατών μελών σε ό, τι αφορά το βαθμό επίτευξης των στόχων ανακύκλωσης, για όλες τις κατηγορίες αποβλήτων (αστικών, αποβλήτων κατασκευών και κατεδαφίσεων, επικίνδυνων αποβλήτων, αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, αποβλήτων συσκευασίας), χωρίς να σημειώσει καμία αξιοσημείωτη πρόοδο και δίχως μάλιστα να συνετιστεί από τον κώδωνα του κινδύνου που είχε κρούσει πριν από δύο χρόνια η Κομισιόν με την έκθεση έγκαιρης προειδοποίησης στην οποία προβλέπονταν συγκεκριμένες δράσεις προτεραιότητας που θα έπρεπε να υλοποιηθούν άμεσα για την κάλυψη του κενού.
Στην ειδική έκθεση του Συνηγόρου για τη διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα περιγράφονται με μελανά χρώματα οι ευθύνες των δήμων, οι οποίοι παραβιάζουν ακόμα και σήμερα νόμους και κοινοτικές οδηγίες, χωρίς να επιβάλλονται οι προβλεπόμενες ποινικές και διοικητικές κυρώσεις. Σκιαγραφούνται, επίσης, οι διαχρονικές ευθύνες και η ολιγωρία κυβερνητικών πολιτικών που φέρνουν τη χώρας συχνά αντιμέτωπη με βαρύτατα πρόστιμα που επιβλήθηκαν λόγω της μη τήρηση του ευρωπαϊκού δικαίου. Παράλληλα η έκθεση εστιάζει στις χρόνιες παθογένειες του συστήματος διαχείρισης αποβλήτων της χώρας αναδεικνύοντας μεταξύ άλλων τις τριτοκοσμικές συνθήκες που υπάρχουν από τη συνεχιζόμενη λειτουργία ΧΑΔΑ στην επικράτεια, οι οποίοι όπως αναφέρει, είναι περισσότεροι από τον επίσημο αριθμό που έχει δηλωθεί στο αρμόδιο υπουργείο, με προφανείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.
Παράλληλα αποκαλύπτεται και στηλιτεύεται η διαχείριση των ΑΕΚΚ, καθώς διαπιστώνεται συχνά η εγκατάλειψη κατά τη μεταφορά τους και η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους εντός δημοσίων ή και ιδιωτικών εκτάσεων. Μάλιστα, αποκαλύπτεται, ότι παραβιάζονται οι διατάζεις της νομοθεσίας που αφορούν στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο της ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων αμιάντου αναμεμειγμένου με ΑΕΚΚ. Και υπογραμμίζεται ότι η ανεξέλεγκτη απόθεση επικινδύνων αποβλήτων δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση, αλλά συμβαίνει συστηματικά!
Συμπερασματικά, η χώρα βρίσκεται μακριά από την καθολική εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου συστήματος ορθολογικής διαχείρισης απορριμμάτων βασιζόμενο στις αρχές της κυκλικής οικονομίας και ασθμαίνοντας, πρέπει να επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου για να βρεθεί στο μέσο όρο των ευρωπαϊκών επιδόσεων.
Ακολουθούν τα συμπεράσματα της έκθεσης του Συνηγόρου, που αναδεικνύουν όλες τις παραμέτρους της παθογενειών που κατατάσσουν τη χώρα να κατέχει αυτή τη θλιβερή κατώτατη θέση στις επιδόσεις της ορθής διαχείρισης απορριμμάτων, με υποβαθμισμένα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ), με την προώθηση της χωριστής συλλογής και την ενίσχυση δικτύου συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών με 4 ρεύματα ανακύκλωσης να βρίσκεται στα σπάργανα, με τις καταφανείς ανεπάρκειες της κεντρικής διοίκησης αλλά και των αυτοδιοικητικών που παρουσιάζουν εγγενείς δυσκολίες για την υλοποίηση των έργων διαχείρισης αποβλήτων και την υλοποίηση των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης, ξετυλίγοντας όλη την κακοδαιμονία ενός κεφαλαιώδους σημασίας ζητήματος για τη χώρα.
Τα συμπεράσματα
· Σε μεγάλο αριθμό δήμων δεν τηρείται η υφισταμένη νομοθεσία στον τομέα διαχείρισης αποβλήτων Δεν έχουν εφαρμοστεί οι εγκεκριμένοι ΠΕΣΔΑ και κατ’ επέκταση ο ΕΙΔΑ, τόσο ως προς την υλοποίηση των έργων διαχείρισης αποβλήτων όσο και ως προς την επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης.
· Αρκετοί είναι οι Δήμοι οι οποίοι δεν είναι συνδεδεμένοι με συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, δεν έχουν ολοκληρωμένα σχέδια για την ανακύκλωση και δε διαθέτουν επαρκές δίκτυο για την αποκομιδή των ανακυκλώσιμων υλικών, ενώ τα υφιστάμενα ποσοστά ανακύκλωσης υπολείπονται κατά πολύ από τους στόχους του ΕΣΔΑ. Επίσης παρατηρείτοα περιορισμένη αδειοδότηση πράσινων σημείων και μη τήρηση των προδιαγραφών κατά τη λειτουργία των πράσινων σημείων και των ΚΔΑΥ.
· Η καθυστέρηση προώθησης της χωριστής συλλογής τόσο των βιοαποβλήτων όσο και των υλικών συσκευασίας, σε συνδυασμό με την υποχρέωση της επίτευξης των στόχων ανακύκλωσης και εκτροπής των βιοαποδομήσιμων αποβλήτων (ΒΑΑ) από την υγειονομική ταφή, οδηγεί, αναγκαστικά, στη λύση των μονάδων μηχανικής – βιολογικής επεξεργασίας.
· Μείζον είναι και το ζήτημα έλλειψης οικονομικών κινήτρων που προάγουν την πρόληψη και συμμετοχή στη χωριστή συλλογή αποβλήτων. Οι Δήμοι δεν έχουν ενσωματώσει την αρχή «ο ρυπαίνω πληρώνει» στα τέλη καθαριότητας ενώ δεν έχει προς το παρόν διαμορφωθεί ο Κανονισμός τιμολόγησης Φορέων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. Επιπλέον, δεν έχει εφαρμοστεί η εισφορά κυκλικής οικονομίας για την ενίσχυση των σχετικών δράσεων ενώ δεν έχουν εξορθολογιστεί οι δαπάνες για την υγειονομική ταφή, στις οποίες θα πρέπει να συμπεριληφθεί και το κόστος της παύσης λειτουργίας και μεταφροντΐδας του χώρου.
· Παρά τα προβλεπόμενα για τη διαχείριση των ΑΕΚΚ από Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης. ώστε να επιτυγχάνεται μείωση του όγκου των στερεών αποβλήτων που αποτίθενται στο περιβάλλον και εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας, διαπιστώνεται συχνά η εγκατάλειψη κατά τη μεταφορά τους και η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους εντός δημοσίων ή και ιδιωτικών εκτάσεων, πολλές φορές αγνώστου ιδιοκτήτη.
· Παραβιάζονται οι διατάζεις της νομοθεσίας που αφορούν στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων, καθώς διαπιστώθηκε πολλάκις ανεξέλεγκτη διάθεση αποβλήτων αμιάντου αναμεμειγμένου με ΑΕΚΚ και άλλα στερεά απόβλητα. Επιπλέον διαπιστώνεται ότι η ανεξέλεγκτη απόθεση επικινδύνων αποβλήτων δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση, αλλά δυστυχώς συμβαίνει συστηματικά.
· Βρίσκονται σε λειτουργία ή παραμένουν μη αποκατεστημένοι πολλοί ΧΑΔΑ στην επικράτεια, πολλοί περισσότεροι από τον επίσημο αριθμό που έχει δηλωθεί στο αρμόδιο υπουργείο, με προφανείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία Επισημαίνεται ότι αποκατεστημένοι ΧΑΔΑ ξαναχρησιμοποιούνται μετά από πολλά έτη, καθώς και δημιουργούνται νέοι οε άλλες θέσεις, λόγω μη επίλυσης των προβλημάτων τελικής διάθεσης. Μεγάλος αριθμός χωματερών προκύπτει κατόπιν της παράνομης εναπόθεσης ΑΕΚΚ σε διάφορες περιοχές. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και οι ΧΥΤΑ των οποίων είτε η χωρητικότητα έχει εξαντληθεί και παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα κατά τη λειτουργία τους τα οποία προκαλούν περιβαλλοντική ζημία, συνεπώς στην πράξη καθίστανται ΧΑΔΑ. Σε κάθε περίπτωση η αποκατάσταση των ΧΑΔΑ καθυστερεί, καθώς διαπιστώνεται ολιγωρία εκ μέρους των ΟΤΑ για το κλείσιμο των εν λόγω χώρων, την εκπόνηση της μελέτης περιβαλλοντικής αποκατάστασης και την υλοποίησή της Παράλληλα, δεν λαμβάνονται τα απαιτούμενα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης πυρκαγιών στους υφιστάμενους ΧΑΔΑ.
· Δεν έχουν, ακόμα παρακρατηθεί τα πρόστιμα που επιβάλλονται από το ΔΕΕ για τους ενεργούς ΧΑΔΑ από τους Δήμους που όφειλαν να τους έχουν αποκαταστήσει, με αποτέλεσμα η Τοπική Αυτοδιοίκηση να μην καταβάλλει επισταμένες προσπάθειες για τη διακοπή λειτουργίας των χώρων αυτών και την αποκατάστασή τους.
· Επειδή η υγειονομική ταφή έχει προς το παρόν περιορισμένη εφαρμογή σε αρκετές περιοχές στο πλαίσιο της προσπάθειας για σταδιακή μείωση των ΧΑΔΑ αποφασίστηκε η υλοποίηση ενδιάμεσων έργων προσωρινής διαχείρισης. Τίθεται εν αμφιβόλω η επίλυση του προβλήματος με τα έργα υποκατάστασης των ΧΑΔΑ, καθώς δε διασφαλίζεται εάν ο εκάστοτε «χώρος νόμιμης προσωρινής αποθήκευσης», θα παραμείνει σε λειτουργία μόνο για ένα έτος και δε θα μετατραπεί σε νέο ΧΑΔΑ. Τούτο διότι καθυστερούν οι διαδικασίες νια την κατασκευή των προβλεπόυενων από τους εγκεκριμένους Π ΕΙΔΑ, ενώ η συνολική διαδικασία της δημοπράτησης κατασκευής και θέσης σε αποδοτική λειτουργία των έργων έχει αποδειχθεί ότι χρειάζεται χρονικό διάστημα πέραν του έτους για να ολοκληρωθεί. Σημειώνεται ότι ένας (χώρος προσωρινής αποθήκευσης δεν παύει να χρήζει αναγκαίων υποδομών (γηπέδου, εγκαταστάσεων διαχείρισης στραγγισμάτων και βιοαερίου).
· Η χωροθέτηση εξακολουθεί να παραμένει το σοβαρότερο εμπόδιο στο οποίο προσκρούουν τα έργα διαχείρισης αποβλήτων κατά τα διάφορα στάδια της αδειοδόττσής τους. Η έλλειψη οργανωμένου χωροταξικού σχε- διασμού αποτελεί έναν από κύριους παράγοντες για την καθυστέρηση ή την πλημμελή έκδοση των προβλεπόμενων αδειών.
· Για την ορθή χωροθέτηση, προαπαιτούμενο είναι η εκπόνηση εξαιρετικά προσεκτικών μελετών, ως προς την επιλογή της θέσης εγκατάστασης. Η προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και πολιτιστικού) υπερτερεί έναντι της χωροθέτησης των έργων διαχείρισης αποβλήτων, εκτός αν αποδεδειγμένα δεν υπάρχουν άλλες πλήρως αιτιολογημένες εναλλακτικές λύσεις.
· Διαπιστώνεται ότι κατά την αδειοδότηση των έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων δεν τηρείται αυστηρά το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο, δεν ακολουθούνται όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες και δεν εξασφαλίζονται όλες οι αναγκαίες εγκρίσεις και γνωμοδοτήσεις από τους συναρμόδιους φορείς Σοβαρό πρόβλημα δημιουργούν οι παραλείψεις και ιδίως η τακτική της διοίκησης να προεπιλέγει τους χώρους των έργων διαχείρισης των ΑΣΑ χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση των διαθέσιμων εναλλακτικών λύσεων, γεγονός που οδηγεί, οε πολλές περιπτώσεις στην ακύρωση των σχετικών διοικητικών πράξεων.
· Η καθυστέρηση των έργων διαχείρισης αποβλήτων οφείλεται και οε σημαντικές ελλείψεις στις ΜΠΕ, που καταρτίζουν οι φορείς των έργων, με αποτέλεσμα να ζητούνται, επανειλημμένα, διορθώσεις αυτών από τις αρμόδιες υπηρεσίες Επίσης βασικός λόγος καθυστέρησης υλοποίησης των έργων είναι και οι αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών για την επιλογή της θέσης καθώς συχνό καταγγέλλεται ότι δεν τηρήθηκαν οι διαδικασίες διαβούλευσης με την έννοια ότι δεν ενθαρρύνθηκε και δεν επιδιώχθηκε η συμμετοχή του κοινού.
· Διαπιστώνεται η μη τήρηση των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων των ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ και των έργων επεξεργασίας αποβλήτων και η έλλειψη συστηματικής παρακολούθησης των περιβαλλοντικών συνθηκών. Συγκεκριμένα, πολλές είναι οι εγκαταστάσεις που λειτουργούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς να διαθέτουν τις νόμιμες άδειες και εγκρίσεις ή καθ’ υπέρβαση αυτών και χωρίς να διαθέτουν συστήματα αντιρύπανσης και κατάλληλες εγκαταστάσεις για την επεξεργασία των παραγόμενων αποβλήτων.
· Κατά τη λειτουργία των Σταθμών Μεταφόρτωσης συχνά διαπιστώνεται ότι ουσιαστικά πραγματοποιείται και προσωρινή απόθεση απορριμμάτων, χωρίς φυσικά να υφίστανται οι απαιτούμενες άδειες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εστίες μόλυνσης και να υποβαθμίζεται η γύρω περιοχή.
· Τα Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα της ολοκληρωμένης διαχείριση αποβλήτων, αναγκαίο για την ενίσχυση της ανακύκλωσης. Ωστόσο, οι εν λόγω μονάδες αν και φέρονται ως «φιλοπεριβαλλοντικές», σε πολλές περιπτώσεις, λειτουργούν χωρίς να τηρούν τους περιβαλλοντικούς όρους με αποτέλεσμα τη ρύπανση του περιβάλλοντος και την πρόκληση συνεπειών στη δημόσια υγεία
· Η μη τήρηση των περιβαλλοντικών όρων κατά τη λειτουργία των έργων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, αφενός δημιουργεί στην κοινή γνώμη αμφιβολία ως προς τις υφιστάμενες τεχνολογικές δυνατότητες για την ορθή λειτουργία των έργων και αφετέρου εντείνει την κοινωνική αντίδραση στην προσπάθεια χωροθέτησης νέων.
· Χαρακτηρίζονται από επιλεκτικότητα και αποσπασματικότητα. Σημειώνεται, ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες δε διαθέτουν ούτε επαρκές και κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό ούτε και την αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή για τη διενέργεια συστηματικών ελέγχων. Σε περιπτώσεις που διαπιστώνεται παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, παρέχεται περίοδος συμμόρφωσης, χωρίς ωστόσο να προ βλέπεται επανέλεγχος μετά το πέρας αυτής. Ο επανέλεγχος είθισται να γίνεται μετά από αρκετό χρονικό διάστημα και συνήθως μετά από νέα καταγγελία.Διαπιστώθηκε ανοχή εκ μέρους των αρμοδίων αρχών για τις υφιστάμενες μη νόμιμες εγκαταστάσεις ελλείψει άλλων διαθέσιμων χώρων και υπό την πίεση της πρόκλησης κινδύνου για τη δημόσια υγεία και την κήρυξη της περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης Ωστόσο, στις περιπτώσεις έντονης υποβάθμισης και καθ’ υποτροπή πρόκλησης ρύπανσης από μια εγκατάσταση, δεν αρκεί η επιβολή αλλεπάλληλων προστίμων, αλλά απαιτείται η διακοπή (προσωρινή ή οριστική) της ρυπογόνου δραστηριότητας
· Η διοίκηση συχνά οδηγείται σε λύσεις αναγκαστικές λόγω της ισχύουσας πραγματικής κατάστασης όσον αφορά στην επιλογή των μεθόδων επεξεργασίας και τελικής διάθεσης των αποβλήτων, οι οποίες ενδεχομένως δεν θα ήταν αποδεκτές υπό άλλες συνθήκες και σε πολλές περιπτώσεις δεν θα είναι πλέον συμβατές με τις επιταγές της «Κυκλικής Οικονομίας».
· Σύμφωνα με το εγκεκριμένο σχέδιο δράσης της ΕΕ για τη μετάβαση σε μια «κυκλική» οικονομία, οι ΧΥΤΥ και τα έργα διαχείρισης θα χρηματοδοτούνται πλέον μόνο σε εξαιρετικές και καλώς αιτιολογημένες περιπτώσεις όταν δεν υπάρχει κίνδυνος πλεονάζουσας δυναμικότητας και τηρούνται πλήρως οι στόχοι της ιεράρχησης των αποβλήτων.
· Το εξαιρετικά «έκτακτο» μέτρο της κήρυξης μια περιοχής σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ως εκ τούτου η δυνατότητα μεταφοράς των απορριμμάτων σε ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ άλλης περιφερειακής ενότητας τείνει να γίνει μόνιμη και να αποτελέσει μια στρεβλή μέθοδο διαχείρισης των απορριμμάτων. κατά παράβαση των διατάξεων της κοινοτικής και εθνικής νομοθεσίας καλύπτοντας ουσιαστικά την αδυναμία της διοίκησης να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Η επιλογή του ΧΥΤΑ Φυλής είτε άλλων ΧΥΤΑ /ΧΥΤΥ ως χώρ>ου διάθεσης των απορριμμάτων άλλων δήμων, αποτελεί λύση ανάγκης η οποία σε βάθος χρόνου θα επιφέρει τον κορεσμό του εν λόγω χώρου και θα οδηγήσει σε ακύρωση των συγκεκριμένων ΠΕΣΔΑ. Επίσης, πρέπει να συνυπολογισθεί και το κόστος μεταφοράς των απορριμμάτων σε άλλες περιφέρειες καθώς και η διόγκωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της διαχείρισης των αποβλήτων εζαιτίας αυτής
· Η συνεχής τροποποίηση του πλαισίου λειτουργίας των ΦοΔΣΑ επιφέρει επάλληλες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των έργων.
Οι προτάσεις
· Σε γενικές γραμμές, οιαδήποτε επιλογή μεθόδου διαχείρισης αποβλήτων θα πρέπει να ικανοποιεί τα κριτήρια της προστασίας της δημόσιας υγείας, να σέβεται την ιεράρχηση που προβλέπει η οδηγία πλαίσιο για τα απορρίμματα ενώ οφείλει, πλέον, να υποστήριζα τις προβλέψεις για την κυκλική οικονομία. Τούτο σημαίνει ότι όποια μέθοδος επιλεγεί πρέπει: α) να λαμβάνει μέριμνα για μείωση απορριμμάτων, β) να περιλαμβάνει οπωσδήποτε την ευρύτερη δυνατή ανακύκλωση και γ) να μη συνεπάγεται διασπορά τοξικών υλών και ιδίως διοξινών στο περιβάλλον. Προκειμένου το κράτος να οδηγηθεί, σταδιακά προς την επίλυση του προβλήματος της ορθολογικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, ο Συνήγορος του Πολίτη θεωρεί ότι είναι αναγκαία τα εξής:
· Τήρηση των ΠΕΣΔΑ και συνακόλουθα του ΕΙΔΑ από όλους τους Δήμους της χώρας. Ολοκλήρωση των μελετών και της δημοπράτησης των ώριμων έργων, για τα οποία έχει κριθεί η νομιμότητά τους από τα αρμόδια δικαστήρια, τηρώντας παράλληλα αυστηρά το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο.
· Αλλαγή του συστήματος διαχείρισης στην κατεύθυνση όχι μόνο της αξιοποίησης των αποβλήτων με επαναχρησιμοποίηση ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας αλλά κυρίως της πρόληψης ή και μείωσης της παραγωγής αποβλήτων. Επίσης είναι αναγκαία η επέκταση – με παράλληλη βελτίωση – της εφαρμογής συστημάτων χωριστής συλλογής αποβλήτων από τους ΟΤΑ, ώστε να επιτευχθεί ανακύκλωση υψηλής ποιότητας.
· Ένταξη οικονομικών εργαλείων στο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων. Ενσωμάτωση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στα τέλη καθαριότητας των δήμων, εφαρμογή του κανονισμού τιμολόγησης των φορέων διαχείρισης των αποβλήτων και ένταξη στο κόστος ταφής της εισφοράς κυκλικής οικονομίας.
· Εκτίμηση του κόστους των εργασιών αποκομιδής αξιοποίησης και διάθεσης με κριτήρια ρεαλιστικά εν όψει ιδίως του γεγονότος ότι το χαμηλό κόστος μπορεί και να ευνοεί την παραγωγή στερεών αποβλήτων, εφόσον δε δημιουργεί οικονομικά κίνητρα για τον περιορισμό τους. Επισημαίνεται, ότι στη συγκριτική αξιολόγηση θα πρέπει να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι στις δαπάνες για την υγειονομική ταφή θα πρέπει να συμπεριληφθούν όχι μόνο οι δαπάνες για την κατασκευή και λειτουργία ενός ΧΥΤΑ, αλλά και το κόστος της παύσης λειτουργίας του χώρου, καθώς και το κόστος της μετέπειτα φροντίδας και παρακολούθηοης για χρονική περίοδο τουλάχιστον 30 ετών.
· Εκπόνηση μελετών προκαταρκτικής εκτίμησης της βιωσιμότητας των μονάδων διαχείρισης όπως επίσης και συγκριτική αξιολόγηση των εναλλακτικών συστημάτων διαχείρισης και πρόταση των βέλτιστων από αυτά για την περιοχή αναφοράς, με περιβαλλοντικά και τεχνικό οικονομικά κριτήρια (ένταξη μελετών) Για την ορθή χωροθέτηση των έργων προαπαιτούμενη είναι π εκπόνηση εξαιρετικά προσεκτικών μελετών, ως προς την επιλογή της θέσης εγκατάστασης, καθώς και η ουσιαστική εκτίμηση των εναλλακτικών λύσεων. Η διατήρηση του περιβάλλοντος (φυσικού ή πολιτιστικού) αποτελεί κριτήριο αποκλεισμού. Μόνο κατ’ εξαίρεση και εφόσον δεν υπάρχουν αποδεδειγμένα άλλες ενδεδειγμένες θέσεις και πάντα σε συνάρτηση με το δημόσιο συμφέρον, μπορούν τα έρνα αυτά, κατόπιν αναλυτικής αιτιολόγησης και λήψης των σχετικών εγκρίσεων, να χωροθετούνται εντός εκτάσεων που προστατεύονται με την περιβαλλοντική/ δασική ή αρχαιολογική νομοθεσία. Ειδικότερα, ως προς το ζήτημα των ρεμάτων, η ύπαρξή τους πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τις ΜΠΕ, ώστε όλος ο σχεδιασμός του έργου να γίνεται με τρόπο που θα διασφαλίζει ότι δε θα επέλθουν δυσμενείς επιπτώσεις στα επιφανειακά και κατ’ επέκταση στα υπόγεια ύδατα
· Αυστηρή τήρηση του νομοθετικού πλαισίου και των προβλεπόμενων διαδικασιών καθώς και λήψη όλων των αναγκαίων εγκρίσεων/ γνωμοδοτήσεων, τόσο κατά την κατάρτιση των ΠΕΣΔΑ, όσο και κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση και τη χωροθέτηση των έργων διαχείρισης Οι σχετικές παραλείψεις συνεπάγονται την ακύρωση των ΑΕΠΟ μετά την τυχόν προσφυγή των θιγομένων στο Συμβούλιο της Επικράτειας, με συνέπεια την καθυστέρηση ολοκλήρωσης της διαδικασίας και τη διατήρηση στο διηνεκές των ΧΑΔΑ
· Άμεση αποκατάσταση των ΧΑΔΑ και παρακράτηση από τους Δήμους των προστίμων που έχουν επιβληθεί στη χώρα μας από το ΔΕΕ.
· Οργανωμένα πρωτόκολλα δράσης σε περίπτωση δημιουργίας μεγάλου όγκου αποβλήτων από φυσικές καταστροφές, ούτως ώστε να μη δημιουργούνται καθυστερήσεις στην απομάκρυνση και διαχείρισή τους.
· Κατασκευή των προγραμματιζόμενων ΧΥΤΕΑ για την υποδοχή αμιαντούχων αποβλήτων.
· Αναλυτική καταγραφή των θέσεων που έχουν, ήδη, απορριφθεί παράνομα ΑΕΚΚ και του όγκου αυτών, έτσι ώστε να προωθηθούν οργανωμένα οι διαδικασίες απομάκρυνσής τους μέσω των ΣΕΔ.
· Υποχρεωτική ένταξη στις ΑΕΠΟ της σταδιακής απομάκρυνσης των αποβλή – των κατά τη διάρκεια του έργου, προκειμένου να μην δημιουργούνται προβλήματα από την μακρόχρονη απόθεση ΑΕΚΚ σε συγκεκριμένες θέσεις. Καθορισμός της μεθοδολογίας προσδιορισμού της διαθέσιμης ποσότητας ΑΕΚΚ ανά Περιφέρεια προκειμένου να υπάρξει ορθολογική εξορυκτική διαχείριση, καθώς και ρεαλιστική προσέγγιση σχετικά με τις χορηγούμενες άδειες για την επεξεργασία ΑΕΚΚ.
· Υπολογισμός των υφιστάμενων πραγματικών αναγκών, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος υλοποίησης ενός υπερβολικού αριθμού ΧΥΤΥ, καθώς η μέθοδος τελικής διάθεσης είναι τελευταία, στην ιεράρχηση των αρχών της διαχείρισης των απορριμμάτων. Παράλληλα, πρέπει να υλοποιούνται δράσεις ανακύκλωσης στην πηγή και τα απαιτούμενα έργα επεξεργασίας ώστε οι ΧΥΤΑ να μετατραπούν σε ΧΥΤΥ, λαμβάνοντας υπόψη τον προβλεπόμενο περιορισμό της ποσότητας των βιοαποδομήσιμων κλασμάτων αποβλήτων που προορίζονται για διάθεση σε ΧΥΤΥ.
· Ρητή πρόβλεψη στις ΑΕΠΟ που χορηγούνται για τη λειτουργία των ΚΔΑΥ και των λοιπών εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων για την τελική διάθεση των υπολειμμάτων (συγκεκριμένο αδειοδστημένο ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ ή άλλη εγκεκριμένη μέθοδο τελικής διάθεσης), λαμβάνοντας υπ’ όψη την «Αρχή της Γειτνίασης», ώστε να αποφεύγονται τα διαπιστωμένα προβλήματα διάθεσης των υπολειμμάτων είτε σε ΧΑΛΑ εϊτε/και μεταφορά σε ΧΥΤΑ άλλης Περιφέρειας.
· Επιβολή των προβλεπόμενων κυρώσεων, καθώς και θέσπιση υποχρεωτικής παρακολούθησης (monitoring) των περιβαλλοντικών συνθηκών και συγκεκριμένων μεθόδων απορρύπανσης – αποκατάστασης Οι έλεγχοι πρέπει να πραγματοποιούνται, τόσο κατά τη διάρκεια της έναρξης μιας δραστηριότητας, όσο και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της και οφείλουν να είναι συνεχείς και ουσιαστικοί Τα όποια κατασταλτικά μέτρα ή ποινές θα πρέπει, προκειμένου να αποδώσουν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, να είναι ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης και κλιμακούμενα Στις περιπτώσεις έντονης υποβάθμισης και καθ’ υποτροπή πρόκλησης ρύπανσης δεν αρκεί η επιβολή αλλεπάλληλων προστίμων, αλλά απαιτείται, η κατά το νόμο διακοπή της ρυπογόνου δραστηριότητας. Κρινεται επιβεβλημένη η θέσπιση νομοθετικής πρόβλεψης, η οποία θα επιτάσσει τη διακοπή της ρυπογόνου δραστηριότητας μετά από συγκεκριμένο αριθμό παραβάσεων μην αφήνοντας το ζήτημα στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης.
· Αμεση λήψη των αναγκαίων μέτρων από τις αρμόδιες υπηρεσίες για την αποκατάσταση την προκληθείσης ζημίας και των ρυπασμένων χώρων, η οποία επιβάλλεται λόγω της παραβίασης των διατάξεων του ΠΔ 148/2009 για την περιβαλλοντική ευθύνη. Κρίνεται αναγκαία η άμεση λήψη, τουλάχιστον, κάποιων αναγκαίων μέτρων προστασίας (π.χ. κατασκευή δεξαμενής αποθήκευσης εξισορρόπησης των παραγόμενων στραγγισμάτων βελτίωση του συστήματος διαχείρισης των όμβριων υδάτων, ώστε αυτά να εκτρέ- πονται από το σώμα της απόθεσης αποκατάσταση του δικτύου του βιοαερίου), τα οποία εντάσσονται στο πλαίσιο των μέτρων πρόληψης της περιβαλλοντικής ευθύνης άλλως η ρύπανση θα συνεχίζεται στο διηνεκές προκαλώντας σωρευτικά προβλήματα Τονίζεται η ανάγκη για παρακολούθηση των περιβαλλοντικών συνθηκών (αέρα νερό, έδαφος) στην περίπτωση των αποκαταστημένων ΧΑΔΑ.
· Εφαρμογή του Ηλεκτρονικού Μητρώου Αποβλήτων (ΗΜΑ) το οποίο είναι κρίσιμο για τον έλεγχο της τήρηση των περιβαλλοντικών όρων κατά τη λειτουρνία των έρνων διαχείρισης στερεών αποβλήτων, ιδίως των ΚΔΑΥ, καθώς παρέχεται η δυνατότητα στους διαχειριστές του ΗΜΑ να εξάγουν ασφαλή ποσοτικά συμπεράσματα για τη διακίνηση των διαφόρων τύπων αποβλήτων.
· Στελέχωση των αρμόδιων υπηρεσιών που εμπλέκονται στην αδειοδότηση και στον έλεγχο, με επαρκές και εξειδικευμένο προσωπικό, αλλά και υλικοτεχνιχή και εργαστηριακή υποδομή, για την παρακολούθηση των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων οε όλες τις φάσεις της ολοκληρωμένης δι αποβλήτων.
· Ενδυνάμωση των ελέγχων τήρησης των περιβαλλοντικών όρων κατά τη λειτουργία των ΚΔΑΥ ή των επιμέρους φορέων διαχείρισης ΑΕΚΚ και εκ μέρους του ΕΟΑΝ, δεδομένου ότι ο ΕΟΑΝ, βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας, έχει εποπτική εικόνα όλης της διαδικασίας και σαφείς ελεγκτικές αρμοδιότητες.
· Ενίσχυση της διαδικασίας συμμετοχής των πολιτών στην εκπόνηση των σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων και των προγραμμάτων για την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων, η οποία θεωρείται βασική εγγύηση της κοινωνικής αποδοχής των παρεμβάσεων στον χώρο.
· Ολοκλήρωση του νομοθετικού πλαισίου με την έκδοση, αφενός των προβλεπόμενων αποβάσεων για την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων, καθώς και για τις δραστηριότητες προετοιμασίας προς επαναχρησι- μοποίηση, και αφετέρου των προτύπων επεξεργασίας προσαρμοσμένων στα νέα επιστημονικά δεδομένα.
· Προώθηση της περιβαλλοντικής παιδείας ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών για τα ζητήματα διαχείρισης των αποβλήτων. Αναγκαία είναι, επίσης η παροχή συγκεκριμένων πληροφοριών στους πολίτες για τους τρόπους επίτευξης ορθής ανακύκλωσης στην πηγή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου